Op deze pagina vindt u achtergrondliteratuur over het filosoferen met kinderen (FMK) van basisschoolleeftijd. Van een verslag uit een kleuterklas tot een doctoraat over filosoferen met kinderen: hopelijk raakt u hier overtuigd van de voordelen van filosoferen met kinderen.
Inleidend
Eef Cornelissen – De kleine Plato in uw kind
Kinderen vinden filosoferen leuk: dat is het uitgangspunt van dit artikel. Het pleidooi voor meer filosofie in het onderwijs wordt ondersteund met leuke praktijkvoorbeelden. Zo gaat het bijvoorbeeld over filookjes, filosofische sprookjes waarin de hoofdfiguren mijmeren over diepe levensvragen. Er worden ook wat concrete tips gegeven voor het filosoferen op school en thuis.
Lees hier het artikel
Willy Poppelmonde – ‘Flink of niet flink?’
Wie eens wil lezen hoe een filosofisch gesprek met kleuters in de praktijk verloopt, kan dit document bekijken. Het wordt al gauw duidelijk dat zo’n gesprek met jonge kinderen erg chaotisch van aard is, maar af en toe worden er toch behoorlijk doordachte uitspraken gedaan door de kleuters van het laatste leerjaar. Een voorbeeld: “Stelen mag niet maar als je het dan aan andere kindjes geeft dan is het eigenlijk wel goed”.
Hier leest u het verslag.
Katrien Schaubroek – Enkele argumenten voor en tegen FMK
In deze korte paper wordt ingegaan op de kritiek op filosoferen met kinderen. Zo wordt er soms gezegd dat kinderen nog niet genoeg weten om te kunnen filosoferen, of dat ze niet serieus naar waarheid streven zoals ‘echte’ filosofen dat doen. De conclusie van de auteur is dat filosoferen met kinderen niet als ‘filosoferen in het klein’ moet worden gezien, maar als een activiteit die essentieel anders is dan het filosoferen met volwassenen in een vaak academische context.
Hier vindt u de paper.
Emma Moormann – Filosoferen met kinderen: hoe van jongs af de macht te ondergraven
Filosoferen met kinderen bevordert de ontwikkeling van de rationele capaciteiten van kinderen. Zo leren ze kritisch te denken, samen te werken om verder te komen in een onderzoek en drogredenen te ontmaskeren. Emma Moormann betoogt in dit essay dat deze eigenschappen de bezigheid geschikt maken om kinderen voor te bereiden op een kritische houding tegenover ongegronde of arbitraire autoriteit. Hier vindt u het essay.
Kristof Van Rossem – De kunst van de verwondering
In dit artikel stelt Suzanne Antonis van OKRA zich de vraag of we verwondering niet te veel romantiseren, zeker bij kinderen. Ze zoekt het antwoord door in gesprek te gaan met Kristof Van Rossem, filosofisch gespreksleider gespecialiseerd in de kunst van het vragen stellen en socratische gespreksvoering.
Griet Galle – Waarom en hoe filosoferen in de klas?
In het dit artikel kan je lezen wat filosoferen in de klas is, hoe je ermee kan starten, wat de ervaringen van leraars en leerlingen zijn en waarom het een goed idee is om filosoferen op school in te voeren. Het artikel hieronder is een vervolg op dit artikel.
Verdiepend
Griet Galle – De effecten van filosoferen met kinderen in de klas
Dit artikel biedt een overzicht van de resultaten van de klein- en grootschalige studies over de effecten van filosoferen met kinderen op uiteenlopende domeinen, zoals intelligentie, schoolse prestaties, taalvaardigheid, sociale vaardigheden, moreel oordeelsvermogen en gedrag.
J. Baets – FMK: toekomst van het Nederlandse basisonderwijs of utopie?
Kan FMK helpen om de leerdoelen in het basisonderwijs te bereiken? Dat is de vraag waar dit doctoraat zich mee bezighoudt. De focus ligt vooral op de rol die filosoferen kan spelen in het voorbereiden van kinderen op hun rol in de toekomstige democratische samenleving. Volgens de auteur zou FMK opgevat moeten worden als een leerpedagogiek. Hier vindt u zijn argumentatie.
Rob Bartels – Democratie leren door filosoferen
Ontwikkelen kinderen door te filosoferen inderdaad democratische vaardigheden en attituden? En hoe werkt dat dan? In dit doctoraat worden deze vragen onderzocht door naar de praktijk op vier verschillende basisscholen in Nederland. Hieruit blijkt dat kinderen vooral beter met elkaar in gesprek kunnen gaan en dat ze verschillen positiever gaan waarderen. Het doctoraat kunt u hier inkijken.
Education Endowment Foundation, Philosophy for Children: Evaluation Report and Executive Summary
Uit een grootschalige studie uitgevoerd in het Verenigd Koninkrijk (2015) bleek dat kinderen van 9-10 jaar die gemiddeld één keer per week ca. 40 minuten op school filosofeerden, na een jaar voor rekenen en begrijpend lezen een bijkomende vooruitgang boekten gelijk aan twee maanden extra onderricht. Deze vooruitgang was nog groter voor leerlingen uit kansarme gezinnen: vier maanden voor leesvaardigheid, drie maanden voor wiskunde, twee maanden voor schrijven. De leraren rapporteerden ook een gunstige invloed op luistervaardigheden, durf om te spreken en eigenwaarde.
Patrick Bailliu – Filosoferen met kinderen: een weg naar meer burgerzin, theorie en praktijk
In dit artikel legt filosoof Patrick Bailliu uit wat de maatschappelijke relevantie is van het filosoferen met kinderen en jongeren. Hij vat argumenten uit bestaande literatuur krachtig samen, haalt empirische gegevens aan, en somt zelf nog tal van redenen op om te filosoferen met kinderen. Hij geeft bovendien enkele voorbeelden en praktische handvaten om te beginnen met filosoferen in de klaspraktijk.
Nancy Vansieleghem – Gesprek als grenservaring
Dit doctoraat is geen analyse van FMK. Het is een portret dat toelaat de mogelijkheidsvoorwaarden waaronder FMK kan verschijnen in het licht te stellen. Zo opent het de mogelijkheid om een contrast te belichten tussen een vorm van FMK die het kind uitnodigt zichzelf op het spel te zetten en een vorm die ervoor zorgt dat niet buiten de regels van het spel kan worden getreden. Het volledige doctoraat vindt u hier terug.
Neemt u misschien liever een fysieke versie ter hand? Het doctoraat is in boekvorm uitgegeven bij Acco. Hier kunt u het inkijken en aanschaffen.
Lesmateriaal en literatuurlijst
Op de volgende pagina’s vindt u nog meer informatie over het filosoferen met basisschoolkinderen:
Lesmateriaal filosoferen in het basisonderwijs
Achtergrondliteratuur Filosoferen met kinderen