Lesmateriaal voor het basisonderwijs
Zoekt u lesmateriaal om zelf te filosoferen met kinderen in uw klas? Hier vindt u lesvoorbereidingen voor filosoferen in het basisonderwijs en literatuur over de didactiek van het filosoferen met kinderen
Lesvoorbereidingen
Filosoferen over humor
Een uitgewerkte les filosoferen over humor voor de lagere school vindt u hier. De lesvoorbereiding over humor is les 5 uit het boek Lambrechts, B. 2008. Wat zit er achter de wolken? Leidraad voor filosoferen met kinderen. Mechelen: Plantyn, pp. 73-83. Uitgeverij Plantyn was zo vriendelijk om ons toestemming te geven om deze lesvoorbereiding hier aan te bieden. Hier vindt u meer informatie over deze VEFO-handboekenreeks voor basis-, secundair en hoger onderwijs.
Filosoferen over dieren
Deze lesvoorbereiding laat zien dat het niet moeilijk hoeft te zijn om een filosofisch gesprek te beginnen met leerlingen in het basisonderwijs. Leerlingen kiezen allemaal een speelgoeddier uit waar ze zich mee identificeren. Aan de hand van de verantwoording van hun keuze, bedenken ze samen met de begeleider een filosofische vraag om over door te denken.
De barmhartige Samaritaan
Kan je ook met kinderen filosoferen over Bijbelteksten? Deze lesvoorbereiding is een mooi voorbeeld van een filosofisch gesprek over theologische materie in de vorm van de parabel van de barmhartige Samaritaan. Dat maakt de les bij uitstek geschikt voor de lessen godsdienst.
Filosoferen over taal
Taalfilosofie met kinderen kan heel grappig zijn. Kan je zomaar zelf woorden verzinnen? Kan je eigenlijk zeggen wat je bedoelt? Wie is de baas over taal? In deze lesvoorbereiding vind je een leuke les filosoferen rond taal, genaamd 'wij gaan smurfen'. Veel plezier!
Logische lesbrief
Roderick Hageman de Vragenman werkte in zijn logische lesbrief een lesidee uit over logische volgorde. Hier vindt u bijlage 1, bijlage 2 en bijlage 3 bij deze lesbrief.
Boeken 'filosoferen met kinderen' voor volwassenen
De volgende publicaties leren je hoe je met kinderen kan filosoferen. Sommige bevatten ook lesmateriaal.
Abicht, L.A., Anhone, R. en Knops, J., red. 2001. Mijn plaats: Filosofische en artistieke reflecties; Ma place: Réflections philosophiques et artistiques. Gent: Stichting Mens & Cultuur.
Anthone, R., Janssens, E., Vervoort, S. en Knops, J. 2006. Peinzen: 49 filosofische vragen voor kinderen. Brussel: vzw Initia.
Anthone, R. en Mortier, F. 2007. Socrates op de speelplaats: Theorie en praktijk van het filosoferen met kinderen. Leuven: Acco.
Anthone, R. en Moors, S. 2007. Van boeken ga je denken: Filosoferen met kinderen aan de hand van jeugdliteratuur. Leuven: Acco.
Anthone, R. 2007. Filosoferen met Doornroosje. Leuven: Acco.
De Theije-Avontuur, N. en Kaniok, L. 2011. Filosoferen met kinderen. Amsterdam: Panta Rhei.
Djapo. 2017. Methode filosoferen: Een denk- en werkwijze voor het basisonderwijs. Meer dan 10 lessen en 50 werkvormen. Kessel-Lo: Djapo vzw.
Heesen, B. 1996. Klein maar dapper: Filosoferen met jongere kinderen. Best: Damon.
Heesen, B. 1998. Kinderen filosoferen. Budel: Damon.
Heesen, B. 2000. De vliegende papa's: Filosoferen met kinderen. Leende: Damon.
Heesen, B. 2005. Kinderen filosoferen: Docentenboek, 4e ed. Budel: Damon.
Knops, J., De Zwaef, J. en Veldkamp, M. 2016. Onderweg stilstaan: Filosoferen met kinderen en jongeren: 33 anekdotes en 11 schilderijen. Leuven/Den Haag: Acco.
Lambrechts, B. 2008. Wat zit er achter de wolken? Leidraad voor filosoferen met kinderen. Mechelen: Plantyn. Hier vindt u meer informatie over dit boek. Boek uit VEFO-reeks.
Matthews, G. 1984. Willen planten ook baby's? Filosoferen met kinderen. Vertaald door Berrie Heesen. Rotterdam: Lemniscaat
McCall, C.C. 2010. Anders denken: Filosoferen vanaf de basisschool. Vertaald door Mick De Meyer. Antwerpen: Garant.
Poppelmonde, W., en Wyffels, D., m.m.v. Visser, P. en Vandendriessche, D. 2008. Klassevol filosoferen: Handboek voor leerkrachten. Mechelen: Plantyn. Hier vindt u meer informatie over dit boek. Boek uit VEFO-reeks.
Rosendaal, L. en van der Ham, F. 2014. Leren doordenken: Filosoferen met kinderen. ’s Hertogenbosch: Malmberg.
Van Bodegraven, N. 2000. Spelenderwijs filosoferen met kinderen. Maarssen: Elsevier.
Van Bodegraven, N. 2005. Kriebels in je hersenen: Filosoferen met jonge kinderen. Amsterdam: SWP.
Van Rossem, K. 2020. Het filosofisch gesprek: De basis. Lannoo Campus/ISVW.
Van Rossum, M. en Bartels, R. 2009. Filosoferen doe je zo: Leidraad voor de basisschool. Best: Damon.
Wassenberg, S. en Merckens Bekkers, M. 2014. Ik zag twee beren filosoferen: Filosoferen met kinderen en jongeren; Voor opvoeders en begeleiders van kinderen van 8 tot 18 jaar. De Meern: Levendig Uitgever.
Wassenberg, S. en Merckens Bekkers, M. 2015. Ik zag twee apen wetenschapen: Filosoferen over wetenschap; Voor bovenbouw basisonderwijs en voortgezet onderwijs. De Meern: Levendig Uitgever.
Wassenberg, S. 2017. Kinderlogica. Rotterdam: Lemniscaat.
Worley, P. 2011. The If Machine: Philosophical Inquiry in the Classroom. London: Bloomsbury.
Boeken filosoferen en filosofie voor / met kinderen
Filosoferen voor / met kinderen
Brenifier, O. 2005. Wat voel ik? Filosofie voor Kids. Leuven: Davidsfonds/Infodok.
Brenifier, O. 2005. Wat is goed, wat is kwaad? Filosofie voor Kids. Leuven: Davidsfonds/Infodok.
Brenifier, O. 2005. Waarom leef ik? Filosofie voor Kids. Leuven: Davidsfonds/Infodok.
Brenifier, O. 2006. Samenleven, hoe doe je dat? Filosofie voor Kids. Leuven: Davidsfonds/Infodok.
Brenifier, O. 2006. Wie ben ik? Filosofie voor Kids. Leuven: Davidsfonds/Infodok.
Brenifier, O. 2009. Wat is geluk? Filosofie voor Kids. Leuven: Davidsfonds/Infodok.
Brenifier, O. 2009. Wat is schoonheid, wat is kunst ? Filosofie voor Kids. Leuven: Davidsfonds/Infodok.
Brenifier, O. 2009. Wat is vrijheid? Filosofie voor Kids. Leuven: Davidsfonds/Infodok.
Brenifier, O. en Després, J. 2008. Het boek van de grote filosofische tegenstellingen. Vertaald door Minke Tromp. Leidschendam: Biblion Uitgeverij.
Brenifier, O. 2011. FiloSofie voor kids. Leuven: Davidsfonds.
Filosofie Magazine i.s.m. S. Wassenberg. 2018. Het onwijs grote filosofie doeboek: Kraak je hersenen. Utrecht: Veen Magazines.
Filosofie Magazine i.s.m. S. Wassenberg. 2019. Het onwijs grote filosofie doeboek: Op reis. Utrecht: Veen Magazines.
Filosofie Magazine i.s.m. S. Wassenberg. 2020. Het onwijs grote filosofie doeboek: Echt waar! Of niet?. Utrecht: Veen Magazines.
Hartog, A. en Hartog, S. 2016. Mag je zeggen wat je vindt? en andere belangrijke vragen over normen en waarden. Amsterdam: Querido.
Stine, J. en Fredriksen, S. 2015. Lieve Stine, weet jij het? 2O vragen over leven. Alkmaar: Kluitman.
Stine, J. 2016. Alles wat ik voel: Het grote emotieboek. Alkmaar: Kluitman. + een box vol emoties (kaarten)
Geschiedenis van de filosofie voor kinderen
Hoekjen, Henk-Jan. 2011. FilosoWIE? Grote denkers voor kleine deugnieten. Epe: Gelderland Vakbladen Uitgeverij. Hier vind je een recensie.
Van der Graaf, Iris. 2017. Is nergens ergens? Verhalen over filosofen en hun ideeën. Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds.
Verhalen geschikt om te filosoferen met kinderen
Abdelkader, B. 2019. Mijn broer en ik. Amsterdam: Querido. Kinderboek Maand van de Filosofie 2019.
Bruyland, T., Van der Meijden, D., & De Marrez, P. 2019. Nooit meer beter. Lucas for Life vzw. FIlosoferen over de dood met en bij kinderen.
Tellegen, T. 2016. Misschien wisten zij alles. 313 verhalen over de eekhoorn en de andere dieren. Amsterdam: Querido. + andere verhalen van deze auteur
Van Leeuwen, J. 2013. Maar ik ben Frederik, zei Frederik. Amsterdam: Querido. + andere verhalen van deze auteur.
Verbeke, A. 2020. Patrick. Amsterdam: Querido. Kinderboek Maand van de Filosofie 2020.
Van Bendegem, J.P. 2019. Toen de weg weg was. Gent: Skribis. Filosofisch sprookje voor lezers van 5 tot 99.
Velthuijs, Max: boeken over kikker en andere boeken
Verbeke, Annelies. 2020. Patrick. Amsterdam: Querido. Kinderboek Maand van de Filosofie 2020.
Didactische spellen
Praatprikkels
Dit spel is de ideale impuls om een filosofisch gesprek te beginnen, in de klas of thuis. Het spel bestaat uit kaartjes met filosofische vragen en illustraties: een ideaal begin om een diepgaand filosofisch gesprek te beginnen met kinderen over allerlei thema's. Je pakt een kaartje en het plezier kan beginnen!
Filozoo
Filozoo, een project van Odissee, prikkelt kinderen en jongeren om te filosoferen over natuur, wetenschap en techniek. Met twijfelschapen, exploraffen, kenniskonijnen, filokikkers en argumenteerberen worden kinderen aan het denken en experimenteren gezet. Filozoo heeft twee kaartspelen: 35 grote vragen over natuur en techniek en Denkdieren.
De 36 inspiratiekaarten van het filosofeerspel Vragenvulkaan kunnen ondersteuning bieden aan leerkrachten om met hun klas op een speelse manier te filosoferen: per thema krijg je vijf prikkelende, filosofische vragen en een creatieve (muzische) opdracht. Het spel kan ook worden ingezet in kleine groepen om enkele filosofische vaardigheden te oefenen (vragen stellen, verbanden leggen, hypotheses opstellen, ...). Je kan het ook gebruiken om thuis zonder voorkennis in een verdiepend gesprek te duiken. Katrin Laureyssens heeft met de Vragenvulkaan de Berrie Heesen Prijs 2019 gewonnen.
Sofia: Samen denken is een filosofisch gezelschapsspel voor kinderen vanaf 8 jaar, jongeren en volwassenen. Je vindt meer informatie op de crowdfundingpagina.
Filosoferen over wetenschap, natuur en techniek
De Wetenschapsreflex-methodiek (van Odissee) is ontwikkeld om leerlingen vanaf de derde graad van het lager onderwijs te laten reflecteren over wetenschap. De didactiek is geïnspireerd op dialogische gesprekstechnieken. Op de website vind je leermaterialen.
Filozoo (ook van Odissee) prikkelt kinderen en jongeren om te filosoferen over natuur, wetenschap en techniek. De medewerkers bieden workshops of een filosofisch wetenschapssalon aan in de klas (voor kinderen van 8 tot 12 jaar). Ze organiseren ook een opleiding waarin leerkrachten leren hoe ze een filosofische dialoog in de wetenschapsklas begeleiden. Meer info vind je op hun website.
Websites met lesmateriaal
Op filosofiejuf.nl vind je gratis lesbrieven en tips en een blog over filosoferen met kinderen. Je kan je er ook inschrijven voor een nieuwsbrief.
Ook het Centrum Kinderfilosofie biedt op zijn website uitgewerkte lessen aan (scrol naar onder) en je kan er je eveneens inschrijven voor een nieuwsbrief.
Je vindt ook lesmateriaal op de website van Djapo vzw.