VEFO bepleit de invoering van een algemeen vormend vak filosofie, als onderdeel van de basisvorming en gegeven door masters in de wijsbegeerte, in de derde graad van het secundair onderwijs. Daarin kunnen leerlingen de vaardigheden die ze bij het filosoferen in de loop van het lager en secundair onderwijs ontwikkeld hebben, verrijken en verdiepen door confrontatie met de geschiedenis van de filosofie.
Een van de belangrijkste doelstellingen van het secundair onderwijs is om een algemene vorming aan te bieden. Het vak filosofie kan daaraan bijdragen door haar eigenheid om kritische kernvragen te stellen. Zo biedt het vak een fundamentele ondersteuning van en aanvulling op de wetenschappen. Het biedt ook een inzicht in de eigenheid van verschillende invalshoeken op de werkelijkheid, zoals die van de religie, levensbeschouwing, ideologie, politiek, economie, kunst, literatuur, wetenschap, techniek… en wijsbegeerte zelf.
Het vak filosofie moet systematisch aandacht besteden aan relevante thema’s die bepalend zijn voor wie vandaag bewust in het leven staat. Te vaak ontberen leerlingen een diepe democratische geletterdheid, die bestaat uit de fundamenten die nodig zijn om een democratische samenleving te begrijpen en om er als kritisch burger aan te kunnen deelnemen. Een vak filosofie behandelt fundamentele begrippen als vrijheid, gelijkheid en democratie. Het vak biedt ook ruimte voor dialoog over actuele politieke en maatschappelijke ontwikkelingen. Mag onze privacy ingeperkt worden omwille van de staatsveiligheid? Hoe moeten we godsdienstvrijheid verstaan? Wat is diversiteit?
Daarnaast is er ook nood aan een diepere wetenschappelijke geletterdheid. We moeten leerlingen niet alleen uitdagen om kennis op te slaan, maar ook om die kennis en de zin ervan te bevragen. In het vak filosofie wordt bijvoorbeeld uitgezocht wat wetenschappelijke kennis is, hoe ze tot stand komt en wat haar positie ten opzichte van andere kennisvormen is.
Binnen het vak filosofie is er ook plaats voor ethische vragen, reflectie over waarden, normen en een rechtvaardige samenleving. Is het rechtvaardig om onze grenzen te sluiten? Is geweld soms te verantwoorden? Wanneer draagt kennis bij tot een beter leven?
Het vak ‘filosofie’ verschilt van LEF
Filosofie is ten slotte complementair aan de levensbeschouwelijke vakken (godsdienst en niet-confessionele zedenleer). Filosofie is geen levensbeschouwing, maar benadert zingevingsvragen vanuit een onafhankelijk denkkader. De vakken die de leerlingen van binnenuit inleiden in een levensbeschouwing hoeven niet uit ons onderwijs te verdwijnen. Dat zou een verarming zijn, want een open gemeenschap koestert en stimuleert alle levensbeschouwingen die bijdragen tot de integrale ontwikkeling van de mens. De grondwet verankert dit.
Zowel een vak filosofie als levensbeschouwelijke vakken hebben dus naast en los van elkaar bestaanswaarde. Daarom neemt VEFO afstand van de piste om filosofie binnen een nieuw vak LEF (Levensbeschouwing, Ethiek en Filosofie), dat de huidige levensbeschouwelijke vakken zou vervangen, een plaats te geven. Dat creëert verwarring. De filosofieles moet een vrijplaats zijn waar alle aspecten van de samenleving, de cultuur en het mens-zijn in hun uitgangspunten aan een grondige en kritische vraagstelling kunnen worden onderworpen.
De filosofieles moet een vrijplaats zijn waar alle aspecten van de samenleving, de cultuur en het mens-zijn in hun uitgangspunten aan een grondige en kritische vraagstelling kunnen worden onderworpen.
Eindtermen
VEFO stelt voor dit vak filosofie de volgende eindtermen voor: De leerlingen kunnen
- uitleggen wat filosofie is, hoe ze ontstaan is en wat haar onderscheidt van andere domeinen (wetenschap, mythe, ideologie, religie, levensbeschouwing, kunst…)
- argumentatieve vaardigheden toepassen, zoals vooronderstellingen blootleggen, het onderscheid maken tussen een geldige redenering en een drogredenering, tussen verschillende soorten argumenten, tussen feiten en meningen
- binnen verschillende domeinen van de filosofie (maar zeker binnen de ethiek, wijsgerige antropologie, wetenschapsfilosofie, sociale en/of politieke filosofie) centrale begrippen en onderscheidingen uitleggen en toepassen
- belangrijke (historische en actuele) opvattingen herkennen en uitleggen (met o.a. aandacht voor de ideeën van belangrijke filosofen uit het verleden)
- een beargumenteerd standpunt bepalen, verwoorden en uitschrijven over een actueel maatschappelijk probleem.
Filosofie in het onderwijs: een uitgelezen kans om mensen te doen schitteren
In dit artikel leggen de verschillende Vlaamse vakgroepen wijsbegeerte en VEFO uit waarom filosofie een apart schoolvak in het secundair onderwijs zou moeten zijn.